Öküzün Gözyaşları

Öküzün Gözyaşları

Hemen her dilde bazı hayvanlara dair benzetmeler, kelime oyunları, o hayvanların bazı niteliklerine uygun insanlara atfedilmiş; "güç, çalışkanlık, cesaret, hafıza , zeka, aptallık vb özelliklere ait bir takım fiziksel ve ve zihinsel benzetmeler ve çağrışımlar kullanılır. Örneğin aslan ve kaplan gibi hayvanlar cesaret ve güç ile ilgili deyiş ve sözlerde takdir ve övme maksatlı olumlu anlamlarda, karınca ve arı gibi böcekler çalışkanlık ile ilintili deyimlerde yüceltici bağlamlarda kullanılır iken, eşek, öküz, davar gibi hayvanlar da daha çok olumsuzluk, hakaret ve alçaltma ifadesi içeren durumlar için kullanılır.

Kategorik olarak her ne kadar "hayvanlar" üzerinden yapılan bazı benzetmeler huzursuz etse de, bazı "hayvanlar" üzerinden benzetilme yapılması insanları mutlu eder. Örneğin "boğa" veya "aygır" olarak adlandırılmak, zihinde çağrıştırdığı cinsel güç ile ilintili referansları nedeniyle pek çok "erkek" için aşağılayıcı değil, tam tersine onore ve takdir edici bir etki bırakmaktadır. Aynı hayvanın "kastre" edilmiş ve erkekliği iğdiş edilmiş hali için kullanılan nispeten kaba ve sıradan işlerde çalıştırılan "öküz" kelimesi ise nitelenen hali ise daha ziyade aptallık, bönlük ve "duruma uygun davranma becerisi gösteremeyen erkekler" için kullanılan küçültücü bir ifadedir. Neredeyse her erkek, "boğa" olarak adlandırılmayı bir onur vesilesi kabul ederken, kastre edilmiş bir boğa olan "öküzlüğü" kimse kendine yakıştıramaz. 

Türk Sinemasının komedi klasiği Hababam Sınıfının iyi kalpli, hep aptal yerine konulup aldatılan, alay konusu olan kalbi saf İnek Şaban'ı öküzden biraz daha yumuşak bir karakter olduğu için dişi versiyonu öküz kadar sert ve alçaltıcı bir lakap olarak göze batmaz Türk kültüründe. Artık ineklik yeni genç jargonunda çok çalışma ile ilişkilendirilen nispeten olumlu bir kelime bile oldu...

Bir zamanlar, hayvanlarla ilgili benzetme içeren bazı kelimeleri insanlar için kullanma konusunda bazen ayarsız biçimde rahat davranıyordum. Özellikle trafikte, engelli yerlerine park eden araç sürücüleri için "Yılın Öküzü Ödülünüzü almak üzere en yakın ahıra teşriflerinizi bekliyoruz" yazılı kağıtları çantamda taşıyıp gerektiğinde sileceklere takmayı hayal etmiştim uzun süre... Sonra eşeklik gibi öküzlük de baki diyerek, zaten işe yaramayacak olan planımdan vaz geçtim. 

Yıllar önce biyolojik olarak var mı diyerek merak edip, herhangi bir hayvanın üzüldüğü zaman gözyaşı döküp dökmediklerini araştırmıştım. İlginçtir ki tüm hayvanlarda gözyaşının - insanlarda olduğu gibi - göz kuruluğuna engel olmak için salgılanan bir sıvı olduğunu öğrenmiştim. Ama hiç bir hayvan üzüldüğü zaman göz yaşı dökemezmiş. Yani gözyaşı dökmek sadece insana özgü bir duygu durumu göstergesi imiş. "Timsah gözyaşları dökmek deyimi de tam bu bağlama uygun durumlar için kullanılan ve sahte üzüntüyü anlatan bir deyim olarak buradaki yerini almalı. Yani hem hayvan olmak hem de göz yaşı dökmek aynı cümlede yer almamalı imiş...

Özetle öküzler ağlamaz. İnsanlar ise gerçekten üzüldüklerinde göz yaşı dökerler. Bazı kelimelerin ne kadar ağır olabileceğini anlamak da biz insana özgü bir haslet olsa gerek..  

Muhtemelen bazılarınız bu yazı da nereden çıktı diyeceksiniz. Kim bu öküz? Bu kendini nazik zanneden bir adamın sadece ama sadece kendisi için kaleme aldığı; tıpkı "Özür Dilerim Hayat Senden" şiirinde olduğu gibi kendine yazılmış çok ama çok geç kalmış bir özür yazısı. Bu onun yıllar süren evrimsel gelişiminin ve bir türlü gerçekleşmeyen tekamülünün de bir parçası. 

O kadar. 

Özür dilerim hayat senden.